Tο ερώτημα ποια είναι η τελεολογία (finalité) της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ανοικτό από την αρχή της διαδικασίας αυτής, όπως ανοικτή είναι κάθε ιστορική πορεία, επανέρχεται δραματικότερο σε εποχές κρίσης. Ιδίως τώρα, στην πιο αποφασιστική στροφή της μέχρι σήμερα πορείας της, το κοινό νόμισμα μπορεί να λειτουργήσει ως δίκοπο σπαθί και είτε να δώσει μια δυναμική ώθηση στην ενοποιητική διαδικασία είτε να δράσει ως καταλύτης για την επανεθνικοποίηση πολιτικών, χαλάρωση της αλληλεγγύης και ακόμη και διάλυση της Ένωσης. Έτσι, η «αγωνία για την αναζήτηση της πρόσφορης θεσμικής οργάνωσης που θα συνέβαλε στην προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης», που ένιωθε ο Γιώργος Παπαδημητρίου το 2002,[1] επιτείνεται σήμερα ακόμη περισσότερο.
Η μετά-την-κρίση εποχή δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι ίδια με την προ-κρίσης εποχή. Η συναινετική δημοκρατία που λειτούργησε στην Ένωση για μισό αιώνα, αφήνοντας πάντοτε ανοικτό το ενδεχόμενο του ποιος τελικά αποφασίζει, δείχνει ότι έχει εξαντλήσει τη δυναμική της, καθώς οδηγεί στη συγκρότηση ενός ολιγαρχικού και διακυβερνητικού διευθυντηρίου, που δεν προνοεί για τα συμφέροντα της Ένωσης ως συνόλου. Αναγκαιότητα είναι σήμερα η ανάδειξη πολιτικής ηγεσίας της Ένωσης, που θα αναλάβει την άσκηση της ευρωπαϊκής συναρχίας, με αναφορά και δημοκρατική λογοδοσία προς το σύνολο των ευρωπαίων πολιτών.
Στο φόντο μιας σύντομης παρουσίασης των θεσμικών εναλλακτικών που φαίνεται να έχει διαθέσιμες σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση, υποστηρίζεται η άποψη ότι, αν υπάρχει η έννοια της προόδου και της προοδευτικής διακυβέρνησης, αυτή ταυτίζεται με την ολοκλήρωση των πολιτειακών οντοτήτων, αργά αλλά σταθερά. Χωρίς όμως πραγματική πολιτική συναρχία δεν μπορεί να υπάρξει κοινή νομισματική πολιτική, και ίσως ήρθε η ώρα να ξεπεράσουμε το αρχικό δίπολο και την αντίθεση στον τρόπο προσέγγισης μεταξύ Μονέ και Σπινέλι. Σήμερα, 60 χρόνια μετά, δεν χρειάζεται καν να ενστερνιστούμε την προσέγγιση Σπινέλι: ακόμη και η μέθοδος της σταδιακής ενοποίησης του Ζαν Μονέ έχει οδηγήσει την Ένωση σε τόσες και τέτοιες μικρές αλλαγές που η ποσοτική αλλαγή είναι πολύ κοντά στο να μετατραπεί σε ποιοτική κατά το σχετικό νόμο της διαλεκτικής θεωρίας.
[1] Παπαδημητρίου, Η συνταγματοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 17.
H μελέτη παρουσιάστηκε με μορφή εισήγησης στο Σεμινάριο Συνταγματικών Θεσμών στη Μνήμη του Καθηγητή ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ με θεματική «Η δημοσιονομική κρίση ως καταλύτης προώθησης ή αναστολής της ευρωπαϊκής ενοποίησης;», Αθήνα, 07 Φεβρουαρίου 2013, και πρόκειται να δημοσιευτεί σε έκδοση με τις εισηγήσεις της ημερίδας.